REMEMBERING THE FILIPINO MARTYRS OF THE RESISTANCE AGAINST THE U.S.-MARCOS DICTATORSHIP

Kapiling Ninyo Kami, mga Kasama, sa Patuloy

na Pagsulong ng Pakikibaka



At bakit iiyak sa kalagitnaan ng landas?

Romulo at Ruben Jallores: Humahagibis sa dapithapong binagwis ng karit
Ang tiling nagluwal sa inyo
Sa tala ng kadakilaan.

Narito kami, mga kamay na umaalalay, yumayapos, umaalo. . . .

At bakit hihikbi o hahagulgol sa kalagitnaan ng landas?

Ernesto at Antonio Tagamolila: Humahagibis sa gabing binagtas ng maso
Ang sigaw na nagluwal sa inyo
Sa bituin ng kaluwalhatian.

Narito kami, mga bisig na humihipo, humahaplos, yumayakap. . . .

At bakit luluha at mananaghoy sa kalagitnaan ng landas?

Kasamang Jallores at Tagamolila: Narito kami, mga kamay na umid, walang imik
Ngunit dumadagok, bumibigwas
Sa buong magdamag
Upang pagkatapos yariin ang ilan libong maso’t karit
Sa apoy ng inyong kabayanihan
Likhain ang ating bukang-liwayway

Ito’y landas na gawa natin—tayong lahat,

kapiling sina Kasamang Jallores at Tagamolila.

________________________________________________


Kantata para kay Liliosa Hilao

(Si Liliosa Hilao ay isang matalinong aktibista sa Pamantasan ng Lungsod ng Maynila, ikapitong anak ng isang mangingisda sa Bulan, Sorsogon; pangulo ng pamahalaang pang-estudyante sa Pamantasan, patnugot ng Hasik; minarder ng diktadurang E.U.-Marcos)

I.

Hindi, hindi isang piging o pagsusulat ng sanaysay o pagguhit ng larawan o pagbuburda

Dalawampu’t tatlong taong pinasuso sa iyong nilamuray

` at sinunog na dibdib
ang isang mithing hinadlangan—
Pilit na isinubo ng PC sa iyong bunganga ang asido—
di ostiya o kamanyang, hindi.

Dalawampu’t tatlong taong idinuyan sa warak na pisngi

at hiwa-hiwang bisig
ang isang hangaring sinagwilan—
Nagpatiwakal ka raw sa pag-inom ng lasong di nektar o pulut–gata,

hindi.

Dalawampu’t tatlong taong kinandong sa iyong bugbog

at nilamog na hita
ang isang pagnanasang sinagkaan—
dahil daw sa atake sa puso, dahil sa narkotiko, dahil

sa kung anu-anong kadahilanan.

Dalawampu’t tatlong taong inaruga sa sinapupunan ng iyong

napunit na katawan

ang isang pithayang hinarang—
anumang sagabal, balakid o sagwil ay hindi na ngayon makahahadlang

sa bangkay ni Liliosa

na ngayo’y isinilang.

II.

Hindi maaaring gayong kahinhin, gayong kahinay at kalumanay

Abril 4, 1973
sa iyong silid sa tahanan sa Project 4
sa tulong ng traydor na bayaw, si Capt. Rogelio Roque, CIS
pinagtulungan ka ng mga ahente ng Constabulary Anti-Narcotics Unit:
sina Lt. Castillo, Lt. Garcia, T/Sgt. Sagun,
sundalong George Ong, isang Ester ng WAC, at ang kanilang hepe,
si Col. Bienvenido Felix.

Hindi gayong kahinahon, kabait, kagalang, katimpi, kamapagbigay

Mula 9 ng gabi hanggang 1:30 ng umaga
Abril 5, 1973

pinagtulungan ka nila—himalang pagtulong!

Sa Camp Crame sa loob ng dalawang araw, napag-alamang

isa ka nang bangkay
saplot ng gutay-gutay na damit, gapos ng sapin-saping bendaha,
bituka’y tinanggal, braso’y pinagtuturukan ng karayom.

Sa ganitong masahol na pagtatangkang linlangin ang madla
maski mga madre ng Good Shepherd Convent ay nasindak,
nagimbal sa kung anong hayop na pakana ang inihanda…

“Mga tao ba itong may budhi? may sariling bait?”

Hindi pa sapat iyan.
Sa kung anong tusong idea, nagpadala si Col. Felix ng 2,000 piso
sa pamilya ni Liliosa.
Suhol?
Ambag?
Gantimpala?
O walanghiyang biro?

III.

…isang pagbabangon, isang marahas na kilos

Habang nagsasaya ang diktador at mga alipuris sa bulwagan ng palasyo
kumikirot ang nasikil na gunita

Habang nagbababad sa luho ang mga Enrile at teknokrat sampu ng kanilang mga alila
sumisigid ang damdaming may balakid

Habang nagpapasasa sa poder ang mga heneral, komprador, ahente ng korporasyong

dayuhan

sumisidhi ang nahadlangang guniguni

na ginagamit ng isang uri upang ibagsak ang isa pang uri

Nagkubli ang araw

nagisna’y gabing pusikit
bumuhos ang ulan

umalimbukay ang alon

sumambulat ang ulap

nabulabog ang mga bituin

Silakbo ng buhawi

alimpuyo sagitsit

daluyong ng agos
Pumaimbulog ang diwang nangulimlim



Pumailanlang ang nagsalabat na yagit at dumi
Humugos

ang mga pita’t lunggati
pagnanais at pangarap

ang nasa’t layon

adhika’t panaginip
upang dumaloy at magkatipanan

sa guhit-tagpuan ng dalawampu’t tatlong pangako’t



dalawampu’t tatlong katuparan.


IV.

Anong mahapding ulos ang bumaon sa tadyang na di ko matarok?
Anong malupit na kuko ang lumaslas sa ‘king lalamunan?
Anong mabagsik na subyang ang humihiwa?

anong ugit na mapusok?

(Humahagikgik ang naglambiting buwitre sa likod ng lila’t sutlang tabing)

Pinipigil ngunit nagpupumiglas
Nagpupuyos
Nagngingitngit

Sa tiwangwang na lupa ng asendero, ihasik ang binhi

ng nagbabagang sugat

Sa sinabotaheng makina sa pabrika, ihasik

ang silab ng luha

ihasik ang titis ng naglalatang na galit

sa pusod ni Reyna Imelda

Ihasik ang liyab ng poot

sa mga bilangguan at sementeryong pangala’y

“Bagong Lipunan”

Sa darang ng dusa’t pagpapakasakit naipunla sa bango’t laman ng bayaning ito
sisibol ang apoy ng panatang nasugpo

ang adhikang nasupil

ang pagnanasang nabigo

Matutupok nito ang bulok na balangkas ng mga uring mapangamkam



at sa pugad ng sigang lumalagablab

sa lunday ng rumaragasa’t lumalagong sunog
babangon ka, Liliosa,

sa payapang pusod ng sigwang sakdal rahas.

___________________________

E. SAN JUAN, Jr. directs the Philippines Cultural Studies Center in Connecticut and serves as co-director of the board of Philippine Forum, New York. His latest books are HIMAGSIK (De la Salle U Press), TINIK SA KALULUWA (Anvil Publishing), and SAPAGKAT INIIBIG KITA (UP Press).